به گزارش مشرق، مرکز مطالعاتی مداد در گزارشی به بررسی عملیات ائتلاف آمریکایی ضد داعش در سوریه و جنایت های آن ضد تمامیت ارضی سوریه و ملت این کشور پرداخته و ابعاد این جنایات را از لحاظ حقوقی و تحولات میدانی مورد بررسی قرار داده است.

آتش مداخله نظامی آمریکا در سوریه در سال 2014 تحت عنوان عملیات ائتلاف بین المللی برای مبارزه با گروه تروریستی داعش آغاز شد، آتشی که دامن بسیاری از غیرنظامیان سوری را سوزاند و شهرهای آنها را در نتیجه حملات کورکورانه هوایی و توپخانه ای به ویرانه هایی تبدیل کرد و خسارت های مالی و انسانی گسترده ای در زیرساخت ها و دارایی های عمومی و خصوصی آنها به وجود آورده است.

آمریکا حتی به این مقدار نیز بسنده نکرده و به دنبال تبدیل موجودیت نظامی خود در جغرافیای سوریه به یک واقعیت مسلم و مشروع مورد حمایت قوانین بین المللی است. بررسی اقدامات ائتلاف آمریکایی در اراضی سوریه نشان دهنده جنایتهای است که می  توانند در محافل بین المللی مورد پیگیری و بررسی قرار گرفته و نامشروع بودن موجودیت آمریکا در این کشور را بیش از پیش نشان دهند.

دوم: آمار و مسئولیت تجاوزهای ائتلاف بین المللی نظامی در سوریه

بررسی نتایج هر جنگی در تمامی ابعاد انسانی و اقتصادی و اجتماعی و حقوقی مستلزم آن است که کارشناس مذکور آمار دقیق و بی طرفی را در رابطه با تعداد قربانیان و خسارت های عملیات نظامی در اختیار داشته باشد . البته این موضوع برای ایجاد سازمان های عدالت بین المللی برای مقابله با طرف های مسئول نسبت به این عملیات کافی نیست ، بلکه باید دستاوردهای مهمی در عرصه رصد تجاوزها و بررسی قربانیان صورت گیرد.

به این ترتیب بررسی حقوقی تجاوزهای ائتلاف بین المللی سوریه نیازمند حضور دو عنصر هم زمان است. اول در رابطه با آمار دقیق مربوط به این تجاوزها و دوم در رابطه با پرونده هایی است که ادله موثق و مقبولی در عرصه بین المللی نسبت به این تجاوزها وجود دارد.

1. خسارت‌های انسانی و مادی عملیات ائتلاف بین‌المللی در سوریه

متأسفانه متولی ارائه آمار و بررسی حجم خسارت های انسانی و مادی عملیات ائتلاف بین المللی به سرکردگی آمریکا در سوریه طرف های خارجی هستند. از جمله این مؤسسات، مؤسسه غیردولتی (Air wars) است که مقر آن در لندن قرار دارد. با این وجود آمار این مرکز نشان می دهد که تعداد حملات هوایی ائتلاف بین المللی در سوریه تا تاریخ تدوین این گزارش 14332 حمله بوده است. بر اساس این گزارش در مدت زمانی بین 23 سپتامبر 2014 تا 23 سپتامبر 2017 در عملیات ائتلاف بین المللی در سوریه دست کم 2463  غیرنظامی کشته شدند که 674 نفر از آنها کودک و 504 نفر زن هستند. بر اساس این گزارش بیش از 170 تجاوز به زیرساخت های غیر نظامی سوریه صورت گرفته و حملات مستند شده ائتلاف بین المللی آمریکایی طی سال های 2016 و 2017 کورکورانه و غیر قابل توجیه بود و در فاصله زمانی بین نوامبر 2016 تا سپتامبر 2017 به اوج خود رسیده است. در این زمان حملات هوایی گسترده نیز به استان های حلب و الرقه و دیرالزور و الحسکه صورت گرفته است.

این گزارش در آمار دیگری مربوط به 17 جولای 2017 می افزاید که از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ رئیس جمهور کنونی آمریکا حملات ائتلاف بین المللی ضد داعش در سوریه و عراق به کشته شدن 2200 غیرنظامی منتهی شده است. این گزارش می افزاید که افزایش تعداد تلفات غیرنظامیان مربوط به تصمیم ترامپ در رابطه با رفع محدودیت ها و سخت گیری ها نسبت به عملیات موشک باران هوایی و چراغ سبز آمریکایی ها به انجام موشک باران وحشیانه مناطق مملو از غیرنظامیان است. این سازمان در گزارش خود می افزاید که بیانیه ائتلاف بین المللی ضد داعش مدعی است که تعداد غیرنظامیان کشته شده از آغاز عملیات این ائتلاف تنها 603 نفر است که آنها نیز به اشتباه کشته شدند.

"آمریکایی ها در وحشیگری چیزی کمتر از داعش ندارند" این مطلبی است که روزنامه «ایزویستیا» به نقل از یکی از شاهدان یکی از شهرهای تحت محاصره نیروهای دموکراتیک کرد سوریه مطرح می کند. این فرد می افزاید که حملاتی که جنگنده های ائتلاف بین المللی به سرپرستی آمریکا در روستای طواخن در حومه منبج در استان حلب انجام داده اند، باعث کشته شدن 212 نفر شده است. این جنایت را جنگنده های آمریکایی و فرانسوی انجام دادند و همین موضوع خشم گسترده ای را در میان مردم سوریه به دنبال داشته است. به ویژه در شرایطی که این اتفاق با سکوت رسمی و تبلیغاتی دولت های غربی مواجه شده که مدعی رعایت حقوق بشر هستند. سازمان عفو بین الملل در همین رابطه اعلام کرد که حملات صورت گرفته ضد این روستا را می توان بالاترین آمار قربانیان در میان غیرنظامیان در عملیات های ائتلاف ضد داعش در سوریه توصیف کرد.

دولت سوریه در آن زمان کشتار منبج را محکوم کرده و آمریکا و فرانسه را به ارتکاب این جنایت متهم کرد. سوریه همچنین از سازمان ملل متحد و شورای امنیت خواست تا مسئولیت خود را در حفظ صلح و ثبات بین المللی بر عهده بگیرند. روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز در این رابطه اعلام کرد که تعداد قربانیان غیرنظامی حملات ائتلاف بین المللی در سوریه چندین برابر رقمی است که ارتش آمریکا اعلام کرده است. در همین رابطه تعدادی از مسئولان امنیتی سابق آمریکا در مارس 2017 نامه ای را برای جیمز ماتیس وزیر جنگ آمریکا ارسال کردند و در این نامه نسبت به خسارت های غیر نظامی آن هشدار داده و اعلام کردند این موضوع می تواند باعث شکست های استراتژیک و عمیق شده و جلوی همکاری شرکای داخلی با این نیروها را بگیرد و ابزارهای لازم برای تبلیغات عناصر ضد آمریکایی را فراهم می کند.

سازمان دیده بان حقوق بشر نیز در گزارش خود به تاریخ 24 سپتامبر 2017 اعلام کرد که ائتلاف بین المللی مبارزه با داعش در مارس گذشته دو حمله هوایی در نزدیکی شهر الرقه در سوریه انجام داد که باعث کشته شدن 84 غیر نظامی شد که دست کم 30 نفر از آنها کودک بودند. این گزارش می افزاید که دو حمله مذکور یک مدرسه را هدف قرار گرفتند که خانواده ها و آوارگان در منطقه المنصوره به آن پناه برده بودند. یک بازار و یک نانوایی در شهر الطبقه در غرب الرقه از دیگر مناطق بودند که هدف این حمله هوایی قرار گرفتند.

علاوه بر تمامی تجاوزهایی که به آنها اشاره کردیم و علامت سوال بزرگی در اهداف عملیات نظامی ائتلاف آمریکا در سوریه ایجاد کرد ، می توان به حملاتی اشاره کرد که جنگنده های ائتلاف ضد اردوگاه ارتش سوریه در پی حضور در یکی از خطوط اصلی جنگ شدید با گروه تروریستی داعش انجام دادند. این عملیات در منطقه کوهستانی الثردة انجام شد.

ستاد کل ارتش سوریه در رابطه با این حمله اعلام کرد که جنگنده های ائتلاف بین المللی در تاریخ 17 سپتامبر 2016 حمله ای را ضد یکی از مواضع ارتش در کوهستان الثردة انجام دادند که در نتیجه این حمله تعدادی از نظامیان ارتش کشته و زخمی شدند و خسارت های مالی زیادی نیز به تجهیزات ارتش وارد شد. این حمله در ادامه باعث پیشروی نیروهای تروریستی داعش با استفاده از خلأ ایجاد شده در نتیجه عملیات نیروهای آمریکایی در منطقه شد.

2. مبانی و فرصت‌های محاکمه حقوقی آمریکا از طرف قربانیان عملیات ائتلاف

این بررسی نیازمند تعیین مبانی حقوقی عملیات ائتلاف بین المللی در سوریه است و در درجه اول باید مشخص شود که ماهیت این درگیری های مسلحانه چگونه ا ست؟ یعنی آیا این درگیری ها ، درگیری های مسلحانه داخلی است یا بین المللی؟

درگیری های مسلحانه هنگام بین المللی خواهد بود که یک یا چند دولت بخواهد از قدرت مسلحانه ضد  فردی دیگر استفاده کنند.

حقوق بین الملل به استناد قطعنامه شماره 3314 مجمع عمومی سازمان ملل متحد صادر شده در تاریخ 14 دسامبر 1974، در تعریف تجاوز در ماده اول خود می نویسد که تجاوز به این معنا است که دولتی به نمایندگی از خود یک گروه یا نیروهای غیر نظامی یا مزدور را برای انجام عملیات مسلحانه و خطرناک به منطقه دولت دیگر بفرستد.

این تعریف باب سوال مهمی را در رابطه با ماهیت شرایط مورد توجه در عملیات مسلحانه عناصر حاضر در دولت دیگر ایجاد می کنند. پیش از این دادگاه بین المللی لاهه در رابطه با موضوع آمریکا و نیکاراگوئه در سال 1986 به این سوال پاسخ داده و تاکید کرده است که تجاوز مسلحانه می تواند شامل اقدامات گروه های مسلح شود، به شرط اینکه مرتبط با دولتی دیگر بوده و دستورات تأثیر گذار خود را از آن دریافت می کند.

درگیری مسلحانه داخلی بر اساس پروتکل الحاقی دوم توافق ژنو که در ماده اول آن مورد اشاره قرار گرفته به این صورت است که منازعات مسلحانه در یک منطقه مشخص و بین نیروهای مسلح دولتی با نیروهای مسلح جدا شده از دولت یا سایر گروه های مسلح نظامی صورت گیرد و آن ها بخشی از اراضی منطقه مذکور را تحت کنترل خود بگیرند و بتوانند عملیات مسلحانه را به صورت مستمر و هماهنگ ادامه دهند.

در این مفهوم نتیجه می گیریم که جنگ در سوریه نقطه عطفی در این رابطه به شمار می رود. با وجود اینکه بسیاری از کشورها در ورود جدی و تاثیرگذار به این جنگ تردیدی به خود راه ندادند، اما دولت سوریه وضعیت جنگی را از لحاظ حقوقی این اصطلاح با هیچ دولت دیگری اعلام نکرده است. این موضوع باعث شده است که با قطع و یقین گفت که نمی توان جنگ سوریه را یک منازعه مسلحانه داخلی دانست.

به این ترتیب باید قربانیان این عملیات یا کسانی که در نتیجه عملیات ائتلاف بین المللی ضد داعش متضرر شده اند، به این نکته توجه کنند که فرصت جدی در محاکمه مسئولان این اقدامات دارند و می توانند با پیگیری روش های ملی همراه با کادر حقوقی و فنی قوی غرامت خود را از متجاوزان دریافت کنند. قربانیان و آسیب دیدگان عملیات ائتلاف ضد داعش در سوریه و نیروهای فعال تحت دستور این ائتلاف در اراضی سوریه باید شکایت های خود را به صورت شخصی یا از طریق سایت اینترنتی مشخص و متخصص در زمینه مسائل حقوقی تدوین کنند تا پرونده کاملی برای هر کدام از شرایط آسیب دیدگی ها تشکیل شود. تصاویر هوایی و گزارش های مستند پزشکی در رابطه با ماهیت جراحات قربانیان یا نوارهای صوتی یا تصویری در رابطه با گزارش های قربانیان از مجروحان و شاهدان عینی حادثه می تواند در این رابطه مثمرثمر باشد. این پرونده ها باید حفظ و نگهداری شود تا در زمان مناسب مورد استفاده قرار گیرد. همچنین باید آمارها و اطلاعات مربوط به این تجاوزها از تمامی راهکارها و ابزارهای موجود منتشر شود و در این رابطه نباید به گزارش های سازمان های خارجی اکتفا کرد. چرا که فعالیت های این موسسات با اهداف سیاسی در راستای تحقق منافع دولت های حامی خود دنبال می شود.

در این رابطه همچنین باید موسسات غیر دولتی به نمایندگی از قربانیان و خانواده های آنها و سایر متضرران حملات نیروهای آمریکایی تشکیل شود تا بدون سیاسی کاری بتواند حقوق خود را در این پرونده دنبال کنند. این موضوع امکان تحرک و فعالیت آنها در برابر دستگاه های قضایی خارجی را می دهند و دادگاه هایی وجود دارد که می توان این شکایت ها را در محافل متخصص بین المللی در زمینه امور جنایی و حقوق بشر مطرح کرد.

تشکیل مرکز رسانه ای برای ارائه آمار و وقایع مربوط به تجاوزهای آمریکا با تمامی ابزارهای مستقیم و غیر مستقیم جهت بسیج افکار عمومی جهان در مخالفت با این اقدامات نیز می توانند در این زمینه مثمرثمر باشد. این موضوع باعث می شود افکار عمومی جهان این مداخله نظامی را محکوم کنند و بهانه های آمریکا و متحدانش برای دفاع از حقوق بشر را باطل بدانند.

همچنین باید کمیته های تخصصی در ابعاد مختلف برای ارزیابی خسارت های مادی به زیرساخت ها و تاسیسات عمومی در نتیجه حملات هوایی و عملیات نظامی نیروهای متحد ائتلاف بین الملل در اراضی سوریه تشکیل شود. آنها می توانند با کمک دفاتر حقوق بین الملل مطالبات حقوقی خود در رابطه با دریافت غرامت از این خسارت ها را در دادگاه های خارجی مطرح کنند یا بتوانند به حل و فصلی برای دریافت این غرامت ها در چارچوب توافق های سیاسی و حقوقی دست پیدا کنند.

این اقدامات و تدابیر هنگامی مفید خواهد بود که اراده صادق در میان تمامی مردم سوریه در طیف های مختلف وجود داشته باشد و آنها به دنبال رسیدن به سازش سیاسی جهت حفظ دولت و تمامیت و وحدت ارضی سوریه باشند و بخواهند به این درگیری های خونین پایان بدهند.